آلرژی های چشمی

برای اکثر مردم بهار فصلی زیبا و دلپذیر است. اما اگر هربار که این فصل فرا می رسد دچار خارش و اشکریزش شوید و دیگران مرتباً از شما بپرسند که چرا چشمتان سرخ شده است احتمالاً بهار برایتان چندان خوشایند نخواهد بود.

آلرژی (حساسیت) های چشمی یکی از شایعترین علت های مراجعه به متخصص چشم است بطور متوسط از هر 10 تا 15 نفر یک نفر در طول عمر خود دچار علائم حساسیت های چشمی می شود. علائم حساسیت چشمی در افراد مختلف متفاوت است و طیف وسیعی از علائم از سوزش و خارش خفیف تا علائم شدید و آزار دهنده و گاه خطرناک را در برمی گیرد. به علاوه، حساسیت های چشمی اغلب با سایر علائم آلرژی مثل تب یونجه (آبریزش از بینی) و حساسیت های جلدی (مثل درماتیت آتوپیک) همرا است. گرده گل ها و گیاهان، مو و کرک و پر حیوانات، داروها و لوازم آرایش نقش اساسی را در ایجاد آلرژی چشمی دارند. البته گاهی اوقات هم تحریک چشم ناشی از مواد محرک (مثل دود سگرت یا گرد و غبار) علائمی ایجاد می کند که با آلرژی چشمی اشتباه می شود.

چرا چشم درگیر واکنش های آلرژیک می شود؟

چشم دریچه ای به جهان خارج است. وقتی چشم ها باز هستند قرنیه چشم در تماس مستقیم با مواد حساسیت زای موجود در هواست. قرنیه که نسج پوششی مخاطی قسمت جلوی کره چشم و سطح داخلی پلک هاست یک سد دفاعی در برابر محیط خارج است. در قرنیه تعداد زیادی رگ، حجرات معافیتی و مواد دفاعی وجود دارد که باعث حفاظت لایه های داخلی تر کره چشم در برابر عفونت ها و عوامل بیگانه می شود. به علاوه اشک چشم نیز دارای حجرات و عوامل دفاعی می باشد که به دفاع در برابر عوامل خارجی کمک می کند بنابراین بسیاری از واکنش های دفاعی در جلوی کره چشم در سطح قرنیه اتفاق می افتد. هرگاه کنترل طبیعی این واکنش های دفاعی به هم بخورد و یا واکنش های دفاعی به جای عوامل بیگانه در برابر عوامل خودی اتفاق بیافتد واکنش های حساسیتی ایجاد می شود. مهمترین عوامل ایجاد واکنش های حساسیتی ماده ای به نام "هیستامین" است که از گروهی از حجرات دفاعی به نام "ماست سل ها" می شود. هیستامین باعث ایجاد خارش می شود. به علاوه هیستامین موجب توسع رگ های موجود در قرنیه می شود و همین امر باعث می شود که چشم سرخ به نظر برسد. البته به جز هیستامین مواد دیگری نیز می توانند در واکنش های آلرژیک دخیل باشند اما هیستامین مهمترین واسطه ایجاد علائم حساسیت است.

چه افرادی بیشتر درگیر حساسیت چشمی می شوند؟

اصولاً واکنش های حساسیتی در افراد جوان (سن زیر 30 سال) شایع تر است. به علاوه احتمال بروز آلرژی در کسانی که سابقه حساسیت قبلی داشته اند و یا در خانواده آن ها بیماری های آلرژیک وجود دارد بیشتر است. بخصوص افرادی که آلرژی هایی از نوع تب یونجه (آبریزش از بینی حساسیتی) یا آلرژی جلدی (درماتیت آتوپیک) دارند بسیار مستعد ابتلا به حساسیت های چشمی هستند.

آلرژی چشمی چه علامت هایی ایجاد می کند؟

همانطور که گفته شد واسطه اصلی ایجاد علائم آلرژی هیستامین است. ترشح هیستامین در قرنیه باعث بروز خارش، سوزش و اشکریزش می شود. همچنین هیستامین با توسع رگ ها باعث می شود که چشم قرمز و پرخون بنظر برسد. به علاوه این ماده موجب می شود که مقداری مایع از رگ ها به داخل نسج قرنیه و پلک نشست کند در این حالت تورم پلک ایجاد می شود. ممکن است پلک ها آنقدر متورم شوند که فرد حتی نتواند چشم هایش را باز کند. تجمع مایع در قرنیه باعث می شود که قرنیه ظاهر آبی پیدا کند، به علاوه گاهی اوقات تجمع مایع در قرنیه آنقدر زیاد است که قرنیه از سطح چشم فاصله می گیرد و از داخل جوف پلکی بیرون می زند و شبیه یک کهیر یا تاول بزرگی می شود. گاهی اوقات بخصوص وقتی قرنیه نیز درگیر حساسیت شده باشد حساسیت به نور ایجاد می شود.

آلرژی چشمی معمولاً هر دو چشم را درگیر می کند، اما گاهی علائم حساسیت فقط در یک چشم بروز می کند، بخصوص وقتی که یک ذره حساسیت زا وارد چشم شود و فرد چشم مبتلا را بخاراند ممکن است شدت علائم در این چشم خیلی بیشتر از چشم مقابل باشد.

چه بیماری هایی با آلرژی چشمی اشتباه می شوند؟

نکته

بطور کلی در مواردیکه علائم آلرژی شدیدتر از معمول است یا علائم به اقدامات معمول برطرف نمی شود لازم است حتماً معاینه چشم انجام شود چون برخی از بیماری های جدی چشمی می تواند در ابتدا تظاهراتی مشابه آلرژی داشته باشد.

بسیاری از بیماری های چشمی می توانند با آلرژی اشتباه شوند. شایعترین این بیماری ها عبارتند از:

خشکی چشم: معمولاً باعث ایجاد سوزش چشم ها و احساس وجود شن ریزه در چشم می شود. در این بیماری خارش چشم کمتر از بیماری های آلرژیک است. بعلاوه خشکی چشم معمولاً افراد مسن را مبتلا می کند در حالیکه آلرژی در افراد جوانتر اتفاق می افتد. یک نکته مهم آن است که داروهای آنتی هیستامین که برای کنترل علائم آلرژی مصرف می شوند می توانند خشکی چشم را بدتر کنند.

انسداد مجرای اشکی: در این بیماری نیز به علت بسته شدن مجرای اشکی چشم ها دچار اشکریزش می شود اما بر خلاف بیماری های آلرژیک در این حالت معمولاً خارش وجود ندارد. این بیماری نیز در افراد مسن تر شایع تر است.

ورم ملتحمه عفونی: ورم ملتحمه عفونی ناشی از بیماری ها و ویروس ها می تواند علائمی شبیه آلرژی چشمی ایجاد کند. تشخیص ورم ملتحمه عفونی از آلرژی چشمی مهم است چون ورم ملتحمه عفونی بخصوص نوع ویروسی آن، شدیداً واگیردار است و می تواند اطرافیان را مبتلا کند.

بطور کلی در مواردیکه علائم آلرژی شدیدتر از معمول است یا علائم به اقدامات معمول برطرف نمی شود لازم است حتماً معاینه چشم انجام شود چون برخی از بیماری های جدی چشمی می تواند در ابتدا تظاهراتی مشابه آلرژی داشته باشد.

آلرژی چشمی چگونه درمان می شود؟

• پرهیز از عامل حساسیت زا: در مواردیکه بتوان ماده مسؤول ایجاد آلرژی را شناسایی کرد، بهترین و مؤثرترین درمان پرهیز از تماس با این ماده است.
• پاکسازی و بهبود محیط زندگی: تمیز نگه داشتن خانه به منظور به حداقل رساندن گرد و غبار، پرهیز از نگه داری حیوانات خانگی، حفظ رطوبت مناسب در هوا و خنک کردن هوای منزل و استفاده از صافی های جذب کننده غبار می تواند به کنترل علائم آلرژی کمک کند.
• پرهیز از خاراندن چشم ها
• استفاده از کمپرس سرد: کمپرس سرد باعث کم شدن تحریک چشم ها و احساس خارش می شود و معمولاً اثر تسکین دهنده دارد.
• استفاده از داروهای مناسب
• آلرژی درمانی: در موارد خاص ممکن است بتوان با روش هایی مثل تلقیح ماده آلرژی زا و افزایش تدریجی مقدار آن، واکنش دستگاه ایمنی بدن به یک ماده خاص را تغییر داد و مانع بروز علائم آلرژی در فرد مبتلا گردید. البته این روش پرهزینه و وقتگیر است و در بسیاری موارد امکان پذیر نمی باشد.

چه داروهایی در درمان آلرژی چشمی به کار می روند ؟

قطره اشک مصنوعی

قطره اشک مصنوعی گرچه اثر مستقیمی در درمان آلرژی ندارد، اما استفاده از آن باعث رقیق شدن مواد آلرژی زا تجمع یافته در چشم می شود، به علاوه تا حدی از چسبیدن مواد آلرژی زا  به سطح ملتحمه جلوگیری می کند و عملکرد دفاعی لایه اشک را بهبود می بخشد. استفاده از این قطره ها به عنوان درمان کمکی بخصوص در افرادی که علاوه بر آلرژی زمینه خشکی چشم دارند گاه اثرات مفید شگفت آوری دارد.

قطره های آنتی هیستامین و دکونژستانت (ضد احتقان)

نکته

به هیچ وجه از قطره های آنتی هیستامین و دکنونژستانت نظیر قطره نفازولین + آنتازولین بیش از یکی دو هفته بصورت متوالی استفاده نکنید زیر مصرف طولانی مدت این قطره ها خود می تواند باعث تحریک و قرمزی چشم شود و حتی ممکن است در اثر عدم مصرف قطره چشم شدیداً قرمز شود.

قطره های آنتی هیستامین اثر هیستامین در ملتحمه را خنثی می کنند و باعث کاهش خارش چشم ها می شوند، اما روی تورم و قرمزی اثر چندانی ندارند. قطره های آنتی هیستامین دو مزیت عمده نسبت به اشکال خوراکی آنتی هیستامین دارند: اولاً این قطره ها سریعتر از قرص و شربت اثر می کنند. ثانیاً مصرف دارو به صورت قطره کمتر از مصرف خوراکی باعث ایجاد خشکی چشم می شود.

قطره های دکونژستانت قرمزی چشم را کم می کنند و در نتیجه ظاهر فرد بهبود پیدا می کند اما این قطره ها اثری روی خارش ندارند. این داروها باعث تنگ شدن رگ های ملتحمه می شوند و در نتیجه قرمزی چشم کم می شود. البته در صورت مصرف طولانی مدت خود این قطره ها می توانند باعث تحریک و قرمزی چشم شوند. بعلاوه پس از چند روز مصرف مداوم چشم اصطلاحاً به این قطره ها عادت می کند و قطره بی اثر می شود و حتی ممکن است در اثر عدم مصرف قطره چشم شدیداً قرمز شود. بنابراین به هیچ وجه نباید این قطره ها را بیش از یکی دو هفته بصورت متوالی استفاده کرد. مصرف قطره های دکونژستانت در افراد مبتلا به آب سیاه (گلوکوم) ممکن است خطرناک باشد. بنابراین این افراد هرگز نباید بصورت خودسرانه این قطره ها را مصرف کنند.

در برخی از فراورده های دارویی مثل قطره نفازولین + آنتازولین ماده آنتی هیستامین و دکونژستانت با هم بکار رفته است. مصرف این قطره ها می تواند ظرف چند دقیقه قرمزی و خارش چشم را کنترل کند و معمولاً این اثر تا 4-3 ساعت قابل توجه است. بنابراین در درمان علائم حاد آلرژی می توان از این قطره ها استفاده کرد و مصرف کوتاه مدت آن ها معمولاً عارضه مهمی (به جزء سوزش چشم در موقع استفاده از قطره) ندارد. اما همانطور که گفته شد مصرف دراز مدت آن ها چندان مفید نیست و ممکن است باعث بروز عوارضی شود.

قطره های پایدار کننده ماست سل ها

همانطور که گفته شد واسطه اصلی ایجاد آلرژی ماده ای به نام "هیستامین" است که از گروهی از سلول های ایمنی به نام "ماست سل ها" آزاد می شود. داروهای پایدار کننده ماست سل ها مانع آزاد شدن هیستامین از ماست سل ها می شود و در نتیجه از بروز واکنش های آلرژیک جلوگیری می کند. این داروها در تمام انواع حساسیت مؤثر است در افراد مبتلا به حساسیت فصلی و کراتوکنژنکتیویت بهاره می توان از یکی دو هفته پیش از شروع فصل حساسیت این قطره ها را استفاده کرد تا از بروز علائم حساسیت جلوگیری شود. از آنجا که این داروها نسبتاً بدون عارضه هستند می توان مصرف آن ها را برای یک دوره طولانی (مثلاً چند ماه) ادامه داد بدون اینکه مشکل خاصی ایجاد شود. البته باید توجه داشت که شروع اثر این داروها نسبتاً کند است و برای آغاز بهبودی با مصرف این داروها معمولاً چند روز زمان لازم است. از داروهای این گروه می توان به کرومولین سدیم اشاره کرد. البته در حال حاضر داروهای قوی تر و مؤثرتری نیز از این دسته در دسترس است.

قطره های ضد التهاب غیر استروئیدی

این قطره ها با اثر ضد التهابی خود باعث کاهش علائم آلرژی بویژه خارش می شوند. اما مصرف دراز مدت آن ها می تواند سوزش و خارش چشم را بدتر کند. از این دسته  دارویی می توان به قطره ولتازن (دیکلوفناک) اشاره کرد.

قطره های ضد التهاب استروئیدی

این قطره ها مثل بتامتازون، پرونیزولون و دگزامتازون در درمان حساسیت های چشمی بسیار مؤثرند، اما به علت عوارض جلدی بالقوه مصرف آن ها محدود به آلرژی های شدیدی است که با درمان های معمولی بهبود پیدا نکند. به علت احتمال بروز عوارض جلدی مثل آب مروارید (کاتاراکت) و گلوکوم (آب سیاه) مصرف این داروها بایدحتماً با تجویز چشم پزشک و برای مدت کوتاه انجام گیرد.

آنتی هیستامین های خوراکی

مصرف آنتی هیستامین خوراکی معمولاً در درمان آلرژی چشمی چندان مؤثر نیست، اما در مورادی که آبریزش از بینی یا حساسیت پوستی (بویژه درماتیت آتوپیک) به همراه حساسیت چشمی وجود دارد مصرف آنتی هیستامین خوراکی می تواند به کنترل این علائم کمک کند.

خلاصه

• به یاد داشته باشید که آلرژی یک زمینه مزمن است و ممکن است مکرراً عود کند.
• آلرژی ها آزار دهنده اند اما اغلب خطرناک نیستند.
• در موراد آلرژی های شدید چشمی و یا آلرژی های طول کشیده حتماً به چشم پزشک مراجعه کنید.
• درمان آلرژی های حاد با استفاده از قطره های آنتی هیستامین- دکونژستانت چشمی در یک دوره کوتاه به بهبود علائم کمک می کند.
• در آلرژی های مزمن بهترین دارو برای استفاده دراز مدت قطره های پایدار کننده ماست سل ها است.
• قطره های استروئیدی حتماً باید برای مدت یک دوره کوتاه و تحت نظر چشم پزشک مصرف شوند. از مصرف خودسرانه این داروها (بتامتازون- دگزامتازون- پرونیزولون) جداً پرهیز کنید.

قطره های خنک معمولاً خارش چشم را بیشتر تسکین می دهند. قطره های چشمی را در یخچال نگهداری کنید.